Medycyna rozrodu (reproductive medicine) lub zdrowie reprodukcyjne stały się niezwykle ważną dziedziną .
Końcowy dokument IV Światowej Konferencji w sprawie Kobiet (Pekin 1995) w art.94 określa zdrowie reprodukcyjne jako stan dobrego samopoczucia w aspekcie fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie brak choroby lub nie domagań we wszystkich sprawach związanych z układem rozrodczym, jego funkcjami i procesami. Zdrowie reprodukcyjne oznacza zatem, że ludzie mogą prowadzić satysfakcjonujące i bezpieczne życie seksualne oraz że mają zdolność do reprodukcji, jak również swobodę decydowania, czy, kiedy i ile chcą mieć dzieci. Z tego ostatniego warunku wynika prawo mężczyzn i kobiet do odpowiedniej informacji oraz możliwości korzystania z bezpiecznych, skutecznych, przystępnych finansowo oraz akceptowanych metod planowania rodziny i do dokonywania wyboru spośród innych, nie kolidujących z prawem metod regulacji płodności, a także prawo dostępu do odpowiednich usług służby zdrowia, zapewniających kobietom bezpieczną ciążę i poród, a parom najlepszą szansę posiadania zdrowego potomstwa. Zgodnie z powyższą definicją zdrowia reprodukcyjnego, opieka, której jest ono przedmiotem, to zespół metod i usług służących zapewnieniu zdrowia i dobrostanu reprodukcyjnego przez zapobieganie problemom w tej dziedzinie i ich rozwiązywanie.(Szamatowicz.M.:Seksualnosć a niektóre [problemy medycyny rozrodu. Aktualne problemy seksuologii 1998;103-111). Według raportu przygotowanego przez Federację na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, sfinansowanego przez program Phare „Zdrowie reprodukcyjne kobiet w Polsce 1997” ,do zagadnień zdrowia reprodukcyjnego kobiet należą m.in.: o poradnictwo na temat seksualności, ciąży, planowania rodziny, aborcji, bezpłodności, infekcji i chorób
Według tego samego raportu można stwierdzić, że społeczność międzynarodowa zaliczyła prawa reprodukcyjne do podstawowych praw człowieka.
Obejmują one prawo wszystkich par i jednostek do:
Jak wynika z analiz WHO, każdego dnia na kuli ziemskiej ma miejsce ok. 150 000 poronień i każdego dnia z tego powodu umiera 500 kobiet. Czy te kobiety muszą umierać.?
Na III Kongresie Endokrynologii Ginekologicznej mówiono o niekontrolowanym przyroście ludności, który prowadzi do polaryzacji na dwa bieguny: bogactwa i nędzy. Taka polaryzacja w sposób nieuchronny zaowocuje konfliktami zbrojnymi.
A zatem istnieje konieczność stosowania metod zapobiegania niechcianej ciąży zgodnie z kryteriami według których te metody powinny być oceniane. Do podstawowych kryteriów oceny metod antykoncepcyjnych należy zaliczyć:
Obecnie mamy szeroki wybór łatwo dostępnych sposobów planowania rodziny oraz metod zapobiegania ciąży. I tak np. antykoncepcja doustna, prezerwatywy czy środki plemnikobójcze są odpowiednie, jeśli chodzi o opóźnienie pierwszej ciąży, podczas gdy dobrowolna wazektomiasalpingektomia jest najskuteczniejsza dla tych małżeństw, które nie chcą mieć więcej dzieci, lub dla tych którzy w ogóle nie chcą mieć potomstwa, jak też dla kobiet z całą gamą chorób internistycznych, nowotworowych itp. Nowoczesne metody planowania rodziny są bezpieczne. Preparaty antykoncepcyjne nie są toksyczne, nawet jeśli zostaną niewłaściwie zastosowane, co ma istotne znaczenie dla zdrowia społeczeństwa, jak też pozamedycznego ich rozprowadzania. Podczas stosowania niektórych metod antykoncepcyjnych, takich jak: prezerwatywa, substancje plemnikobójcze i naturalne planowanie rodziny, jedynie ważne czynniki mogą być przyczyną przypadkowej ciąży. Inne metody wiążą się z pewnym ryzykiem, które można zmniejszyć dzięki prostym ćwiczeniom i zastosowaniu się do wskazówek lekarza.
Niektóre metody antykoncepcji mają dodatkowo pewne walory zdrowotne. Na przykład prezerwatywa zapobiega rozprzestrzenianiu się AIDS i chorób wenerycznych, antykoncepcja doustna rozwiązuje niektóre problemy miesiączkowania, zapobiega chorobom zapalnym miednicy, nowotworom błony śluzowej macicy, nowotworom jajników, anemii i reumatoidalnemu zapaleniu stawów(chociaż istnieją inne powikłania zdrowotne). Zadaniem całej służby zdrowia, a szczególnie lekarzy ginekologów, jest udzielenie informacji na temat płodności i metod zapobiegania niepożądanej ciąży. Lekarz, niezależnie od swoich poglądów osobistych czy religijnych, powinien jak najrzetelniej udzielić porady dotyczącej planowania rodziny, a tym samym antykoncepcji.
Ograniczenie liczby potomstwa do rozsądnych granic wpływa na poprawę jakości życia, zdrowie potomstwa oraz utrzymanie zdrowia i dobrobytu rodziny. Wykazano(Douglas J.B.W., Simpson H.r.:Hight In relation to Huberty, family size and social class, za: Lesiński J., Family size. It’s influence in family’s health. Ecoomic Strus and social welfare, Obst.Gynecol. Survey, 1976,31,421), że istnieje znaczący związek między czasem występowania pierwszej miesiączki u dziewcząt a liczebnością rodziny. Im liczniejsza rodzina, tym u dziewcząt później występuje miesiączka, a dziewczęta i chłopcy mają niższy wzrost i mniejszy ciężar ciała. Jedynacy rozwijają się jednakowo dobrze we wszystkich grupach społecznych. W rozległych badaniach przeprowadzonych m.in. w Niemczech, Czechosłowacji i Polsce stwierdzono, że testy określające współczynnik inteligencji wypadają gorzej u dzieci z rodzin liczebniejszych. Na przykład w Szkocji wskaźnik ten u jedynaków wynosił 113, a u dzieci mających czworo rodzeństwa – 81(Lesiński J., Family size. It’s influence In family’s health. Economic status and social welfare. Obst. Gynecol. Survey, 1976,31,421) [3].
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO – World health Organization , Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) jest jedną z wyspecjalizowanych organizacji działających w ramach ONZ. Zrzesza 131 krajów i zajmuje się sprawami zdrowia w skali międzynarodowej) w rodzinach wielodzietnych występuje większa zachorowalność dzieci, szczególnie na schorzenia górnych dróg oddechowych. Najczęstszymi schorzeniami w tych rodzinach są niedożywienie i związane z nim choroby oraz zarobaczenie (Dingle J.H.,Badger G.F., Simpson H.R.,Ilnesses In the Home: Study of 25000 ilnesses In a grup of Clevelend familie.,Obst.Gynecol. Survey, 1976, 31, 421). Zbyt liczne potomstwo obciąża materialnie rodziców, a częste i liczne porody odbijają się na zdrowiu matki, a pośrednio także na zdrowiu jej dzieci.
Do regulacji urodzeń powinno się zmierzać głównie przez działania wychowawcze w tej dziedzinie, i to poczynając od przedszkola. Bardzo ważne jest dostatecznie wczesne zapoznanie młodzieży z metodami i środkami antykoncepcyjnymi, gdyż właśnie młodzi ludzie najboleśniej odczuwają skutki „analfabetyzmu antykoncepcyjnego” (Kozakiewicz. M., Raport w sprawach:planowania rodziny, poradnictwa małżeńskiego i rodzinnego oraz wychowania seksualnego w Polsce w roku 1978, Problemy Rodziny, 1978,2). Z badań nad zachowaniami seksualnymi młodzieży w Polsce wynika, że tylko około 7% dziewcząt i około 17% chłopców stosuje skuteczne środki antykoncepcyjne. Również wśród ludzi dorosłych wiedza na temat zapobiegania ciąży była i jest niedostateczna. Skutkiem tego stanu była duża liczba aborcji, zarówno w praktyce prywatnej, jak i w szpitalach i klinikach. Upowszechnienie i udostępnienie antykoncepcji wymaga wprowadzenia zasady, że poradnictwo antykoncepcyjne powinno być obowiązkowe we wszystkich poradniach „K”, spółdzielniach lekarskich, gabinetach prywatnych, szpitalach i klinikach, a nie tylko w specjalistycznych poradniach Towarzystwa Rozwoju Rodziny(Cekański A., Postępy w zapobieganiu niepożądanej ciąży. Problemy Rodziny, 1982, 5-6, 86-95).
Dla ochrony zdrowia kobiet, a tym samym ich rodzin, i ich potencjalnej płodności, konieczne jest zarówno nasilenie informacji, jak też zasadnicza poprawa zaopatrzenia rynku we wszelkiego rodzaju środki antykoncepcyjne. Do chwili obecnej nie ma w naszym kraju całościowego programu obejmującego zagadnienia regulacji urodzeń i zapobiegania niepożądanej ciąży(Programy dotyczące wychowania seksualnego przygotowane przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej w 1993, nie zostały zaakceptowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej).
W literaturze popularnonaukowej, jak też w niniejszym opracowaniu można spotkać takie określenia, jak: metody regulacji płodności, planowanie rodziny, NPR – naturalne planowanie rodziny, metody regulacji poczęć, zapobieganie ciąży, antykoncepcja, świadome macierzyństwo. Są to różne określenia tego samego zagadnienia, stosowane w zależności od kontekstu czy też autora.
