Współczesna antykoncepcja opiera się na czterech rodzajach środków:
Przy planowaniu odpowiedniej metody antykoncepcji powinny być brane pod uwagę liczne czynniki składające się na charakterystykę kobiety, a mianowicie:
Powyższe czynniki były przedmiotem badań, a szczególnie poddano badaniom wiedzę kobiet o antykoncepcji. Z badań Urszuli Bielak(Bielak U., Stan wiedzy o sposobach zapobiegania ciąży. Akademia Medyczna, Wydział Pielęgniarstwa, Lublin, 1991, 1457) wynika, że najczęściej wiedzę o antykoncepcji czerpią kobiety z publikacji fachowych (52,2%), od lekarzy (7,8%), a młodzi chłopcy i dziewczęta od rówieśników (7,8%). Wydawałoby się, że większy udział w oświacie seksualnej powinni mieć lekarze. Jednak tak nie jest. Edukacja szkoły i kościoła jest również niewielka. Żenujące jest, że stosunkowo duży procent samouświadomienia następuje między rówieśnikami.
Ogólnie rzecz biorąc, można stwierdzić, że rodzina i szkoła w minimalnym stopniu biorą udział w wychowaniu seksualnym, a tym samym w udzielaniu informacji z zakresu antykoncepcji. Problem dostępności środków antykoncepcyjnych wygląda nieco lepiej: 46,7% badanych powiedziało, że są one łatwo dostępne, 18,9% że są trudno dostępne, a pozostałe 34,4% kobiet nie miało na ten temat żadnego zdania, gdyż nie stosowały żadnych środków antykoncepcyjnych. Metody mechaniczne i chemiczne stosuje w Polsce około 20% populacji, 11,1% stosunek przerywany, a tylko 2,2% metody hormonalne. Stosunkowo duży procent kobiet nie stosuje żadnej antykoncepcji(salpingektomia promil promila).
W badaniach przeprowadzonych wśród 768 kobiet ze środowisk wiejskich województwa lubelskiego 50,1% podało, że nie zna żadnych środków antykoncepcyjnych, 58,2% nie stosowało żadnej profilaktyki rozrodczej, a spośród kobiet, które podejmowały próby zapobiegania ciąży, 41,8% ograniczało się jedynie do stosunku przerywanego, w 14% środkiem tym była prezerwatywa, a 4,8% stosowało kalendarzyk małżeński(Bielak*) Oprócz przedstawionych powyżej, publikuje się wiele innych wyników badań na ten temat, a zmieniająca się sytuacja społeczna i ekonomiczna kraju sprawia, że wciąż ulegają one zmianie.
Jak dotychczas największą popularnością we wszystkich środowiskach cieszą się metody naturalne (biologiczne), najmniejszą zaś metody hormonalne. Wraz ze wzrostem wykształcenia rośnie odsetek kobiet korzystających z porad lekarza i publikacji naukowych i popularnonaukowych. Korzysta z nich odpowiednio: 50% kobiet z wykształceniem podstawowym i zasadniczym, 78,9% kobiet z wykształceniem średnim i 97,2% z wykształceniem powyżej średniego.
Zwiększa się też wraz ze wzrostem wykształcenia odsetek kobiet stosujących antykoncepcję. Z wykształceniem podstawowym i zasadniczym stosuje antykoncepcję 43,8% kobiet, średnim – 57%, a powyżej średniego – 83,3%. Ponadto stosuje antykoncepcję 40% kobiet pochodzenia chłopskiego, 70% pochodzenia robotniczego i 84% inteligenckiego.
Obliczenia statystyczne wykazały, że stosowanie antykoncepcji nie zależy od stosunku do religii. ( 2-Meszaros A.:Birth control in Hungary. Changing legal conditions. Planned Parenthood in Europe, 2(19), September 1990). 3- Benson R.C.: Obstetric and Gynecologic diagnosis and treatment, Lange, (1982),23 wg.Tatuma H.I).
W badanej populacji (Bielak*) średni wiek inicjacji seksualnej wynosił 20,2 lat. 28,9% kobiet rozpoczęło współżycie między 15. a 18. rokiem życia, 51,1% między 19. a 22., 17,8% między 23. a 25., a tylko 2,2% w wieku 26-35 lat. Wiek inicjacji seksualnej nie zależy od miejsca zamieszkania, natomiast ma na niego pewien wpływ stosunek do religii. Inicjację seksualną w wieku 15-18 lat rozpoczęły wszystkie kobiety niewierzące, z kobiet wierzących i nie praktykujących tym wieku podjęło stosunki seksualne 41,7% kobiet, a z kobiet wierzących i praktykujących tylko 20,6%.
W ciągu ostatnich lat, ukazało się kilka prac, które częściowo analizowały sytuację stosowanych metod antykoncepcji, jakie metody są najczęściej stosowane i akceptowane co ma istotne znaczenie na skuteczność a tym samym na ilość sztucznych poronień w Polsce.. W 1995 przeprowadzono badania ankietowe w ramach projektu „Promocja zdrowia matki i dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem planowania rodziny” pod kierunkiem prof. B. Chazana z Kliniki Położnictwa i Ginekologii Instytutu Matki i Dziecka. Przedstawione dane pochodzą z trzech byłych województw: łomżyńskiego, radomskiego i wałbrzyskiego. W badaniach wzięło udział 1385 kobiet. Okazuje się że lekarze prowadzą rozmowy na temat antykoncepcji w 1/3 przypadków, co zapewne obecnie uległo nieznacznej poprawie. Najczęściej stosowane są przez kobiety naturalne planowanie rodziny i prezerwatywy.(Chazan B. i wsp. Poradnictwo w zakresie planowania rodziny na podstawie opinii reprezentatywnej grupy kobiet. Ginekologia Polska, XXVI Kongres Polskiego Towarzystwa Gienekologicznego, 1997;68:526).
Amerykanki stosują dwukrotnie częściej doustne środki antykoncepcyjne, my przodujemy w męskiej prezerwatywie, stosunku przerywanym, metodach naturalnych i być może w stosowaniu WWA(wewnątrzmaciczna wkładka antykoncepcyjna), chociaż brak szczegółowych danych z piśmiennictwa polskiego.(Smith JM. Huggins G. Birth Control, in Principles of Ambulatory Medicine, edited by L.Randol Barker, 1999;5:1424) Dobór poszczególnej metody antykoncepcyjnej powinien być zawsze indywidualny, co jest bardzo istotne w przypadku młodych pacjentek. Należy udzielić jej dokładnych i aktualnych informacji na temat danego środka. Ważne jest również uwzględnienie ryzyka odległych następstw wynikających ze stosowania poszczególnych metod, oraz porównania ich z ryzykiem możliwych odległych następstw niepożądanej ciąży. W badaniach nad poziomem lęku związanym ze stosowaniem różnych metod planowania rodziny stwierdzono istotne statystycznie obniżenie poziomu lęku wśród kobiet stosujących doustne środki antykoncepcyjne (przy zastosowaniu wazwktomii do 78%). Poziom lęku w grupie kobiet z wewnątrzmacicznymi wkładkami antykoncepcyjnymi oraz w grupie stosującej metodę objawowotermiczną nie uległ istotnym zmianom w okresie prowadzonych badań(Tomaszewski M.: Współczesna antykoncepcja, Lekarz, 2,98, 32-33). Dla satysfakcjonującej akceptacji danej metody konieczna jest pełna psychologiczna aprobata kobiety, wyrażająca się m. in. w poczuciu pewności i niskim poziomie lęku. Od wielu lat obserwuje się zjawisko straszenia społeczeństwa wszelkimi powikłaniami wynikającymi ze stosowania poszczególnych metod antykoncepcji. W literaturze uporczywie powtarza się dane ze starych raportów, z czasów kiedy stosowano wysokie dawki hormonów, więc i możliwość powikłań była większa. Jest to znane zjawisko uwarunkowane socjologiczne, zwane „pill scared”– przestraszonych pigułką. Należałoby raz na zawsze zapomnieć o straszeniu pamiętając o wszelkich wskazaniach i przeciwwskazaniach danej metody antykoncepcyjnej. Praktyka i klinika pokazuje, że mamy 98 pozytywnych doświadczeń w skali roku , ale niech się pojawi tylko jeden negatyw, lepiej czy gorzej udokumentowany, a już wie o tym całe społeczeństwo. Z własnych 20-letnich obserwacji wynika, że największy lęk, zastrzeżenia występują w momencie podejmowania decyzji, kiedy pacjentka po przyjściu do gabinetu ma w głowie ogromną „pill scared”. Ten lęk znika powoli, a po trzech miesiącach nie ma już po nim śladu. I dlatego podstawą akceptacji psychologicznej danej metody planowania rodziny jest jej dobór oparty na indywidualnych preferencjach zainteresowanych kobiet. Mimo, że żadna z metod zapobiegania poczęciu nie jest całkowicie pozbawiona przeciwwskazań, większość osób jest w stanie, po zasięgnięciu porady lekarza, wybrać odpowiednią dla siebie metodę. Pomimo istnienia wielu rodzajów środków antykoncepcyjnych, zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet, w większości związków partnerskich to właśnie kobiety przejmują odpowiedzialność za unikanie niepożądanego zapłodnienia. Dzieje się tak dlatego, że obawa przed niechcianą ciążą jest większa u kobiet, toteż pokładają one większe zaufanie w metodzie przez siebie kontrolowanej(stąd coraz większe zainteresowanie salpingekomią, metodą ESSURE i ADIANA) Ostateczna decyzja co do wyboru antykoncepcji powinna zapadać w wyniku dyskusji z partnerem i z lekarzem. Wybór metody i środka antykoncepcji można przeanalizować z partnerem jeszcze przed udaniem się na wizytę lekarską.
A oto przykładowe dane mające wpływ na dobór środka:
(*) Badanie cytologiczne (rozmaz cytologiczny) to mikroskopowe badanie wydzieliny szyjki macicy. Pozwala ono wykryć wczesne stadia raka szyjki macicy oraz obecność mikroflory bakteryjnej w przypadku stanów zapalnych i zakażeń. Wyróżnia się pięć grup cytologicznych. Za prawidłową uważa się grupę I i II. Grupa I wymaga cytologicznego badania raz w roku, a grupa II – co 6 miesięcy)
Pacjentce o takim przebiegu wywiadu można zaproponować trójfazową pigułkę estrogenowo-progesteronową lub wkładkę wewnątrzmaciczną. Obie metody, po omówieniu z pacjentką wszelkich wskazań i przeciwwskazań, muszą być przez nią zaakceptowane.
Nie oznacza to, że w podanym przykładzie nie można zastosować jednej z metod naturalnych, np. metody Billingsów. Należy zawsze dobrać i doradzić taką metodę antykoncepcji, która najlepiej odpowiada psychice i inteligencji kobiety. Jednakże decyzja musi być podjęta przez samą kobietę, choć udział lekarza w doprowadzeniu do takiej a nie innej decyzji może być znaczący. Decyzja kobiety, co do sposobu, w jaki ma ona kontrolować swoją płodność, jest jednym z podstawowych praw człowieka, dlatego porada lekarska powinna być udzielana bardzo ostrożnie, delikatnie i profesjonalnie. Osobiste przekonania lekarza, moralne czy religijne, nie mogą w żaden sposób wpływać na wybór metody.
Angielski Urząd ds Żywności i Leków zaleca stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej bez ograniczeń, nawet u kobiet powyżej 35. roku życia, pod warunkiem, że nie palą więcej niż 7 papierosów dziennie. Komitet Doradczy ds Płodności i Zdrowia Matek USA podjął w roku 1989 decyzję o zniesieniu górnej granicy wieku przy zalecaniu doustnych środków antykoncepcyjnych (DŚA) .Przy doborze odpowiedniego środka hormonalnego należy również rozważyć typ konstytucjonalny kobiety(Tomaszewksi M.).
